“Dünya Tehlikeli”: Liberal demokrasi için

1 Son günlerde, rahmetli meslektaşım (ICS-UL'de) ve dostum Vasco Pulido Valente'nin tekrarlayan bir ifadesini hatırlıyorum: "Dünya tehlikelidir". O zamanlar bu konuda (hafızamdan aktarıyorum) farklı düşündüğümüzü sanıyorum. Lech Walesa'nın 1980'lerde Polonya'da başlattığı Solidarnosc hareketi ve ardından 1989'da Berlin Duvarı'nın yıkılmasıyla Orta ve Doğu Avrupa'da demokrasiye geçiş sürecini savundum. Vasco, haklı olarak, bu geçişlerin liberal Batı ile komünist Rusya arasındaki dengeyi bozarak küresel çapta büyük bir istikrarsızlık yaratabileceğinden korkuyordu.

Korkarım bugün Vasco Pulido Valente'nin tezine katılmak zorundayım: "Dünya tehlikelidir". Sebepler, (benim kanaatime göre) onun değindiği sebeplerle bir bakıma simetrik olabilir. Günümüzde liberal demokrasi ve Batı açık bir tehdit altındadır.

2 Bu anılar, (aynı zamanda arkadaşım olan) Charles Moore'un Spectator'daki haftalık köşesini okuyunca canlandı. Spectator , Vasco Pulido Valente'nin bir bakıma aramızda yaydığı, İngiliz haftalık (muhafazakar-liberal) dergisidir. 26 Nisan tarihli nüshada ( Spectator'ın basılı nüshası Portekiz'e 15 gün gecikmeli ulaşıyor!) Charles, köşe yazısının yayınlanmasından bir hafta önce Prag'a yaptığı kısa bir tatil ziyaretinden söz ediyor ( The Spectator's Notes , s.9).

Prag ziyaretini fırsat bilerek (ortak arkadaşımız) Timothy Garton Ash'in "Biz Halk: Varşova, Budapeşte, Berlin ve Prag'da Tanık Olunan 89 Devrimi" adlı kitabını tekrar okuduğunu yazıyor. 1990 yılında yayımlanan kitap, esas olarak Timothy Garton Ash'in o dönem Charles Moore'un (şu anda derginin başkanı ) yönettiği Londra'daki Spectator dergisine bu şehirlerden gönderdiği metinleri bir araya getiriyordu.

Kitabı büyük bir övgüyle anan Charles Moore, “Bugün eserde nadiren bahsedilen iki şeyin görülmesinin büyüleyici olduğunu” da söylüyor. Bunlardan biri de "söz konusu edilen ancak Mihail Gorbaçov'un müdahale etmeme kararlılığı sayesinde hızla üstesinden gelinen Rusya korkusu." Diğeri ise "ABD'nin devrimlere desteği - o kadar tamamen varsayılan bir sine qua non ki Tim bundan neredeyse hiç bahsetmiyor. Onun sessizliği kelimelerden daha anlamlı."

Sonuç olarak Charles Moore şöyle yazıyor:

"35 yıldan fazla bir süre sonra okunduğunda, kitap kaybettiğimiz bir dünyayı gösteriyor. Şimdi Rusya savaşta ve Amerika Avrupa'daki özgürlüğü umursamıyor gibi görünüyor, bu da hiçbir yerde özgürlüğü umursamadığını gösteriyor."

3 Öyle oldu ki, Timothy Garton Ash, tam da Charles Moore'un iki hafta önce Spectator'da ele aldığı konuyla ilgili olarak, Londra'daki Financial Times'da ( FTWeekend 10/11 Mayıs, s. 9) Tim'den alıntı yaparak etkileyici bir köşe yazısı yayınladı. Köşe yazısının vurgulu başlığı, "Küresel çapta büyük güç değişimleri başlarken kargaşaya hazır olun".

Charles Moore'un temasını ele alan Tim, "Avrupa'da II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin 80. yıl dönümünü anarken, her gün ABD liderliğindeki uluslararası düzenin dikkate değer derecede uzun ömürlü olduğuna dair daha fazla kanıt ortaya çıkıyor. (...) Başkan Donald Trump, bu yapının geri kalanını benzersiz bir hız ve pervasızlıkla yok ediyor." diye yazıyor.

Tim, bu "liberal (ancak hiçbir zaman tam olarak gerçekleştirilemez) uluslararası düzene" ne olacağının kesin olarak bilinmediğini de sözlerine ekliyor. Ancak "en makul yanıtın küresel düzensizliğin uzun ve tehlikeli bir dönem olması" olduğunu düşünüyor.

4 Kısacası, Vasco Pulido Valente'nin dediği gibi, "Dünya tehlikelidir". Ancak Timothy Garton Ash'in kaygılı ve endişe verici yazısında bize bıraktığı kısa umut dolu sözleri aktarmadan bitirmek istemiyorum:

"Kanada, Avustralya ve Avrupa'da liberal bir yanıtın cesaret verici işaretleri var. Papa XIV. Leo, sorunlu bir ülkede 'köprüler inşa etme' sözü veriyor."